Deze week publiceerde de Europese Commissie de herziening van de richtlijn slachtofferrechten uit 2012. Een Europese wet die de minimumnormen voor de rechten, de ondersteuning en de bescherming van slachtoffers van strafbare feiten vastlegt en die in Nederlandse wetgeving is omgezet. Na ruim 10 jaar was de huidige richtlijn aan modernisering en vooral aan aanscherping toe.
In Nederland mogen we ons gelukkig prijzen met een goede set aan slachtofferrechten die bij wet zijn vastgelegd. Hiermee voldoet ons land al grotendeels aan de Europese richtlijn. Toch is ook in ons land is wel een en ander aan te merken op de doortastendheid van de wet en naleving van deze rechten in de praktijk. Dat geldt blijkbaar in meer Europese lidstaten. De Europese Commissie heeft daarom voorgesteld de wet op onderstaande onderdelen verder aan te scherpen
De aanscherpingen
• De EU wil ervoor zorgen dat slachtoffers goed op de hoogte zijn van hun rechten. Daar wil het zelfs een universele hulplijn voor slachtoffers voor opzetten met een EU-breed telefoonnummer: 116 006. Daar hoort een uitgebreide website bij, waarop men ook kan chatten en e-mailen. In Nederland kunnen slachtoffers en hun naasten natuurlijk telefonisch al terecht bij Slachtofferhulp Nederland of voor meer informatie en een overzicht van beschikbare hulp op Slachtofferwijzer.nl.
• Europese lidstaten moeten de veiligheidsmaatregelen verbeteren die bedoeld zijn voor kwetsbare slachtoffers (zoals kinderen, ouderen, personen met een handicap, slachtoffers van haatmisdrijven of slachtoffers in detentie). Concreet betekent dit dat de individuele beoordeling van de beschermingsbehoeften van slachtoffers beter moet. Iets dat de Inspectie Justitie en Veiligheid in Nederland ook al in 2021 aanbevolen heeft.
• Alle lidstaten moeten ervoor zorgen dat kwetsbare slachtoffers betere toegang hebben tot gespecialiseerde ondersteuning, zoals gratis psychologische ondersteuning, zo lang als nodig is, afhankelijk van de individuele behoeften van het slachtoffer.
• In de hele EU moet de toegang tot de rechter makkelijker worden voor slachtoffers, door ervoor te zorgen dat zij voldoende worden bijgestaan in de rechtbank. In Nederland is dit gelukkig al het geval en hebben slachtoffers recht op -vaak kosteloze- bijstand van een gespecialiseerde slachtofferadvocaat van bijvoorbeeld LANGZS. Ook moeten slachtoffers beslissingen in de strafprocedure aan kunnen vechten die hen rechtstreeks aangaan. Hier constateert de Europese Commissie dat 13 lidstaten hierin achterblijven, waaronder Nederland. In de nieuwe richtlijn staat dan ook specifiek dat lidstaten remedies (rechtsmiddelen) in het leven moeten roepen voor slachtoffers. Zodat slachtoffers kunnen rekenen op vergelijkbare bepalingen in de EU-regels over de rechten van verdachten en beklaagden. Fonds Slachtofferhulp maakt zich hier al geruime tijd hard voor. Zodat er sprake is van een goed evenwicht tussen rechten én rechtsmiddelen van verdachten en slachtoffers. En ook slachtoffers erop kunnen rekenen dat er sancties staan wanneer hun rechten zijn geschonden.
• Lidstaten moeten hun nationale wetgeving aanpassen zodat slachtoffers een beslissing over schadevergoeding van de dader krijgen als onderdeel van de strafprocedure (zonder dat een andere procedure nodig is). En de staat moet de schadevergoeding voorschieten. Dat wil zeggen rechtstreeks aan het slachtoffer betalen, waarna het daarna bij de dader de vergoeding probeert te verhalen. Dit laatste bestaat al in Nederland, de zogeheten voorschotregeling en geldt dus nu als Europese best practice. Maar ook in ons land is de discussie over een toekomstig evenwichtig schadestelsel in volle gang. Fonds Slachtofferhulp blijft zich inzetten om ervoor te zorgen dat slachtoffers niet zelf hoeven te procederen om hun schade op de dader te verhalen, maar dat dit binnen het strafrecht wordt geregeld. En weet zich met deze nieuwe EU-richtlijn gesterkt in dit standpunt.
De Europese Commissie wil al met al met de voorgestelde aanscherpingen voorkomen dat lidstaten geitenpaadjes kiezen om onder de verplichtingen richtlijn uit te komen. Dat geeft Fonds Slachtofferhulp als het ware een stok achter de deur om ervoor zorgen dat de naleving van slachtofferrechten gewoon op orde is. Niet alleen op papier, maar óók in de praktijk.
