Cijfers medische fouten Nederland

Het zal je maar gebeuren. Je bent het slachtoffer van een medische misser of een medische fout. Met mogelijk grote gevolgen die je de rest van je leven meedraagt. Maar wanneer spreken we eigenlijk over een medische misser? En welke feiten, statistieken en cijfers zijn over medische fouten bekend? Wij zetten het voor je op een rij.

Wat is een medisch incident?

In de praktijk wordt er vaak gesproken over medische missers en medische fouten. Maar wat wordt daar eigenlijk mee bedoeld? En moeten we het niet anders noemen?

‘Misser’ en ‘fout’ zijn stevige woorden. Ze kunnen de indruk wekken dat het alleen gaat om verwijtbare en ernstige incidenten. Terwijl het ook om kleinere zaken kan gaan. Denk aan een arts die iets vergeet te onderzoeken waardoor de patiënt de volgende dag moet terugkomen.

De termen wekken de indruk dat er bewust iets ‘fout’ is gedaan of ‘gemist’ door een zorgverlener, terwijl er in de meeste gevallen helemaal geen sprake is van opzet. In de praktijk gaat het vaak om een ongelukkige samenloop van omstandigheden.

Beide termen suggereren dat iemand iets verkeerd heeft gedaan. Maar als er iets misgaat, hoeft dat helemaal niet aan de zorgverlener te liggen. Denk aan meetapparatuur die niet goed werkt of een fout in een computersysteem. Ook staat niet vast dat er daadwerkelijk sprake is van een fout. In veel gevallen moet dat nog bewezen worden. Als dat al mogelijk is.

Medische fouten of medische missers zijn termen die snel genoemd worden, maar dus eigenlijk de lading niet goed dekken. In de medische wereld spreekt men daarom van een medisch incident, een complicatie of calamiteit. Wat is wat?

Wat is het verschil tussen een medisch incident, een complicatie en een calamiteit?

Tijdens een behandeling of operatie is er altijd een risico dat er iets misgaat. Bijvoorbeeld het ontstaan van een ontsteking. We noemen dit complicaties. Voordat een behandeling of operatie plaatsvindt, bespreekt de zorgverlener de vooraf ingecalculeerde, mogelijke complicaties met de patiënt.

Tijdens een behandeling kunnen er natuurlijk ook dingen onbedoeld misgaan die niet ingecalculeerd waren. Bijvoorbeeld apparatuur die niet werkt, een arts die een bepaald onderzoek vergeet uit te voeren of een verkeerde dosis medicatie voorschrijft. Vaak heeft dit geen of slechts beperkt gevolgen voor de patiënt, soms wel. We noemen dit een incident.

De overtreffende trap van een incident is een calamiteit. Dan is de schade voor de patiënt zo groot dat ernstig letsel is opgetreden, bijvoorbeeld wanneer een verkeerd been is geamputeerd. Of nog erger, wanneer de patiënt is overleden.

Cijfers medische ‘fouten’ in Nederland

Jaarlijks komen bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) ruim 11.000 (verplichte en niet-verplichte) meldingen binnen van medische incidenten.

Uit een meting van ons onderzoek Victims in Modern Society blijkt het jaarlijkse aantal medische incidenten in Nederland echter veel hoger te liggen. Zo gaven in 2020 circa 252.000 personen aan slachtoffer te zijn geworden van een medisch incident in de afgelopen 12 maanden. In 2019 waren dit er nog 236.000 en in 2018 ging het om 203.000 personen.

Het aantal mensen dat zich hier slachtoffer van voelt, ligt dus vele malen hoger dan het aantal dossiers dat in behandeling wordt genomen. We kunnen concluderen dat medische fouten niet altijd worden gemeld, en dat de genoemde cijfers in dit artikel in werkelijkheid hoger zullen liggen.

Onderstaande tabel laat zien hoe de meldingen zijn verdeeld per zorgsector.

Bron: IGJ

Cijfers en trends medische specialisten

Onderstaande cijfers van het aantal verplichte meldingen van medische ‘fouten’ hebben betrekking op ziekenhuizen, abortusklinieken, revalidatiecentra en privéklinieken:

• • 2017: 1076 meldingen, waarvan 1035 gemeld als calamiteit. 666 zijn daadwerkelijk beoordeeld als calamiteit.
  • 2018: 1060 meldingen, waarvan 1030 gemeld als calamiteit. 727 zijn daadwerkelijk beoordeeld als calamiteit.

Bron: IGJ

Medische fout ziekenhuis

Ziekenhuizen hebben de afgelopen jaren gewerkt aan verbetering van kwaliteit van de gegeven zorg. Zaken die zijn misgegaan onderzoeken, analyseren en evalueren zij. Ook worden ze er steeds transparanter over.

Vindt er toch een ernstig medisch incident in het ziekenhuis plaats, dan zijn zorgaanbieders verplicht dit te melden bij de IGJ.

In 2019 ontving de inspectie 881 verplichte meldingen van een calamiteit. Ten opzichte van eerdere cijfers (1030 meldingen in 2018 en 1035 meldingen in 2017) is dit cijfer gedaald.

Sinds 2018 kijkt de inspectie ook naar waar de calamiteit binnen het zorgproces heeft plaatsgevonden. Onderstaande tabel toont de verdeling in percentages van 2017, 2018 en 2019:

Bron: IGJ

Verreweg de meeste calamiteiten vinden plaats in onderzoek/diagnostiek. Waar het hier precies misgaat is in onderstaande tabel (in percentages) aangegeven:

Fout bij operatie

Een medische fout bij een operatie kan al snel grote gevolgen hebben. In 2019 vond 11% van de 881 verplicht gemelde calamiteiten plaats tijdens een operatie. In 2018 ging het om 10,6% en in 2017 om 9,8%.

Bron: IGJ

Medische fout huisarts

Medische incidenten kunnen ook bij de huisarts voorkomen. Zo kan een huisarts onvoldoende gespecialiseerd zijn in bepaalde gezondheidsklachten, een patiënt niet (tijdig) doorverwijzen, of een klacht niet of te vaag omschrijven in het medisch dossier. Dit kan voorkomen zonder dat de huisarts beseft verkeerd te handelen. Soms ligt de oorzaak in een te onduidelijke uitleg van klachten door de patiënt zelf, bijvoorbeeld vanwege cultuurverschillen of taalproblemen.

Het feit dat de patiënt of zijn naasten vaak onvoldoende inzicht hebben in het verloop van de behandeling, maakt dat een medische misser bij de huisarts lang onopgemerkt kan blijven.

Harde cijfers over medische ‘fouten’ die specifiek door huisartsen worden gemaakt, zijn er niet.

Betrokkenheid patiënten bij onderzoek

Als er sprake is van een calamiteit is de zorgaanbieder verplicht een onderzoek in te stellen. De IGJ wil dat patiënten en hun familie hierbij betrokken worden. In de praktijk is dit niet altijd mogelijk. Sommige patiënten willen niet, zijn overleden of hebben geen familie. Een 100% score is dus in de praktijk niet mogelijk. Het percentage dat betrokken is bij een dergelijk onderzoek stijgt snel:

• 2013: minder dan 20%
• 2017: 80%
• 2018: 93%

De impact van een medisch incident op slachtoffers

Dat een medisch incident grote gevolgen heeft voor het slachtoffer, blijkt uit de resultaten van ons Victims-onderzoek. Slachtoffers van medische incidenten kampen veel vaker met psychische, werkgerelateerde, financiële, religieuze en juridische problemen dan mensen die geen trauma hebben meegemaakt. Ongeveer 28% heeft zelfs ernstige PTSS-symptomen.

Zo’n 56% van de slachtoffers van medische fouten komt in de problemen. Mensen verliezen hun werk, kunnen het trauma moeilijk verwerken, raken verwikkeld in een juridische strijd of zien hun relatie stranden. Problemen die duidelijk minder vaak voorkomen bij mensen die geen trauma hebben meegemaakt: 19%.

Het onderzoek sluit eventuele problemen uit die de getroffene al had vóór het incident. Waarmee het hoge percentage puur relateert aan problemen als gevolg van het medische incident.

De impact van een medisch incident op zorgverleners

Fonds Slachtofferhulp vindt het belangrijk dat slachtoffers gehoord worden en de juiste hulp ontvangen. En met slachtoffers bedoelen we zeker niet alleen patiënten. Zorgverleners worden als ‘second victim’ vaak ook getroffen.

Uit een enquête van de Federatie Medisch Specialisten – waarop ruim 1700 medisch specialisten reageerden – blijkt dat de impact van een medisch incident behalve voor de patiënt, ook groot is voor de betrokken medisch specialist. De gevolgen van een medisch incident staan haaks op de intentie om goede zorg te verlenen. Dit doet zoveel met ze dat 15% aangeeft na een ernstig medisch incident te hebben overwogen om tijdelijk met hun werk te stoppen. 9% overwoog zelfs helemaal te stoppen.

Betrokkenheid bij een medische misser geeft een gevoel van falen, maakt onzeker en demotiveert. Veel respondenten gaven aan dat meer openheid zou helpen bij de verwerking van zo’n incident.

(Bron: De Medisch Specialist)