Als slachtoffer of nabestaande van een ernstig strafbaar feit mag je sinds 1 januari 2005 in de rechtszaal spreken. Voorheen beperkte dit spreekrecht zich tot de gevolgen die het strafbare feit heeft gehad op jouw leven en die van jouw dierbaren. Sinds 1 juli 2016 gelden er geen beperkingen meer. Je mag dus alles zeggen wat je wil. Zo heb je het recht om je uit te laten over welke straf jij vindt dat de verdachte moet krijgen of iets zeggen over het bewijs. Je hebt ongeveer 10 tot 15 minuten de tijd om je spreekrecht uit te oefenen tijdens de rechtszaak.
Wie heeft recht om te spreken?
Als je slachtoffer of nabestaande bent van een misdrijf waarop een maximale gevangenisstraf van 8 jaar of meer staat, heb je spreekrecht. Daarnaast heb je voor enkele andere ernstige strafbare feiten als slachtoffer of nabestaande ook spreekrecht, zoals ernstige mishandeling, bedreiging of een ernstig verkeersongeluk. Je moet minimaal 12 jaar oud zijn om zelf te kunnen spreken. Ben je jonger dan 12 jaar en wil je toch je spreekrecht uitoefenen, dan kunnen je ouders of wettelijke verzorgers namens jou spreken.
Niet alleen het slachtoffer zelf, maar ook maximaal drie naasten mogen het spreekrecht uitoefenen Mits deze een nauwe, persoonlijke relatie met het slachtoffer hebben. Vooralsnog zijn dat broers, zussen, kinderen, ouders, grootouders. Op 20 april 2021 werd een nieuwe wet aangenomen die regelt dat ook stiefouders het spreekrecht mogen uitoefenen. In diezelfde wet is bepaald dat slachtoffers en nabestaanden ook tijdens Tbs-verlengingszittingen mogen spreken. Hier zitten echter wel een aantal haken en ogen aan. Wij hebben hierover als fonds advies gegeven. Wanneer deze wet precies in werking treedt, is nog onduidelijk.
Zelf niet spreken
Wil je liever niet zelf spreken tijdens de rechtszaak? Dan kan je er ook voor kiezen om je tekst op te schrijven en voor te laten lezen door iemand anders. Bijvoorbeeld door je advocaat of een familielid. Ook kan je ervoor kiezen om de tekst schriftelijk aan het dossier toe te voegen. Alleen de rechter krijgt jouw verklaring dan te lezen.
Spreekrecht en media
De meeste strafzaken zijn openbaar. Dat betekent dat iedereen hierbij aanwezig kan zijn, ook journalisten. Zij mogen jouw verklaring niet zonder jouw toestemming opnemen of jou in beeld brengen. Maar, ze mogen wel zonder jouw toestemming verslag doen van wat er tijdens de zitting is besproken, waaronder wat jij tijdens het uitoefenen van je spreekrecht hebt gezegd. Wil je niet dat jouw verklaring openbaar wordt, dan kan je de rechter verzoeken om dit deel achter gesloten deuren te laten plaatsvinden.
