De 24-jarige Bilal moest vol in de remmen om een botsing op de invoegstrook te voorkomen. Hij raakte in een slip en kwam tot stilstand tegen de vangrail. “De volgende dag ging ik gewoon weer aan het werk”, vertelt Bilal. “Maar ik merkte al snel dat niets meer was zoals voorheen. Ik kon mij slecht concentreren en meldde mij steeds vaker ziek. Om het minste of geringste werd ik boos. Mijn omgeving schrok ervan.” Naast bedrijfsongevallen, kunnen mensen ook buiten het werk ergens slachtoffer van worden. En ook daar heeft een werkgever een belangrijke rol te spelen.
Knop voor pijn of herstel zet je niet even uit
Het verhaal van Bilal staat niet op zichzelf. Slachtoffers van een verkeersongeval, een misdrijf of grensoverschrijdend gedrag, nemen wat hen is overkomen privé, of op het werk, altijd mee naar de werkvloer. De knop voor pijn of herstel zet je niet zomaar aan of uit. Ook niet wanneer het fysiek goed met je lijkt te gaan. Als werkgever krijg je er dan ook altijd mee te maken wanneer een werknemer slachtoffer wordt. Meer dan dat, als werkgever speel je een belangrijke rol, zo blijkt uit ons meerjarig onderzoek Victims in Modern Sociey. Sociale steun uit de directe omgeving is cruciaal voor het herstel van een slachtoffer. Het werk, waar iemand dagelijks komt, is hiermee één de belangrijke plekken voor herstel.
Erkenning en begrip verlaagt de kans op psychische klachten
Dat sociale steun belangrijk is voor een slachtoffer, lijkt heel logisch. Maar welk verschil steun en begrip van een naaste écht maakt, is lastiger te onderbouwen. In het meerjarig onderzoek Victims in Modern Society doen we hier onderzoek naar. Onderzoeker dr. Peter van der Velden zegt hierover: “Op jaarbasis wordt zo’n 13 procent van de Nederlandse bevolking slachtoffer van criminaliteit, geweld of een ongeval. Sociale steun is van onschatbare waarde en speelt, naast professionele hulp, een belangrijke rol bij de opvang van slachtoffers en nabestaanden. Steun kan er zelfs voor zorgen dat er minder psychische problemen ontstaan. Zo is uit het VICTIMS-onderzoek gebleken dat slachtoffers die in de eerste maanden veel erkenning en begrip krijgen vanuit hun omgeving, een half jaar later minder last hebben van een posttraumatische stress stoornis (PTSS).”
Minder geconcentreerd en minder productief
Een werkgever heeft als directe omgeving dus een belangrijke rol, méér dan eenmalig een bloemetje sturen. Maar hoe richt je dit in? Waar hebben werknemers behoefte aan? In 2020 deden we een enquête naar slachtofferschap onder werknemers. Werknemers die of het werk, of daarbuiten slachtoffer waren geworden, gaven aan in het eerste jaar na het incident gevoelens van onzekerheid te ervaren (50 procent). Ook gevoelens van boosheid (43 procent) of een gevoel van ‘in de put zitten’ (32 procent) komt veel terug. Zeker de helft verklaart regelmatig gebukt te gaan onder de gevolgen, zelfs jaren na afloop nog. Slachtoffers reageren heftiger, zijn minder geconcentreerd, vaker afwezig of minder productief. Bovendien komen daar voor veel deelnemers nog eens medische klachten bij, variërend van (hoofd)pijn tot angststoornissen, PTSS, burn-out en ander trauma.
Ineke Sybesma, directeur Fonds Slachtofferhulp: “Dit zijn best heftige klachten, die enorm reflecteren op het werk. Natuurlijk hangen de klachten sterk af van het incident zelf. Heeft iemand fysiek of blijvend letsel? Of is er een situatie op de werkvloer zelf gebeurd die ‘triggert’, zoals een roofoverval, seksueel geweld, pesten of intimidatie? Het is goed om als werkgever je er bewust van te zijn hoe groot je invloed is op iemands herstel. Een luisterend oor, een snelle reactie en het tonen van begrip is al een goed begin.”
Mismatch
Uit diezelfde enquête bleek ook een mismatch tussen wat werkgevers bieden en wat werknemers verwachten. Meer dan de helft van de slachtoffers ging over hun ervaring in gesprek met een directe collega. Ook ging 43 procent met de leidinggevende in gesprek en 30 procent met de bedrijfsarts. Een opvallende meerderheid (67 procent) geeft aan helemaal geen hulp van de werkgever te hebben ontvangen. Veel werknemers geven bovendien aan dat er binnen hun bedrijf ook geen relevante voorzieningen aanwezig zijn, of hier überhaupt van op de hoogte zijn. Slachtoffers die wél op de hoogte waren van eventuele voorzieningen, noemen met name een vertrouwenspersoon, ondersteuning vanuit de leidinggevende en/of codes en richtlijnen. Een derde van de slachtoffers gaf aan voornamelijk behoefte te hebben (gehad) aan psychische hulp en/of een luisterend oor. 16 procent van alle slachtoffers ontving deze van hun werkgever. Een vijfde wil vooral op een praktisch manier ondersteund worden.
Best practices
Ineke: “Er zijn dus een paar belangrijke conclusies die we uit onze onderzoeken en enquête onder werknemers kunnen halen: sociale steun, juist ook op de werkvloer is van groot belang voor herstel van een slachtoffer. In de vele gesprekken met bedrijven heb ik gezien dat veel bedrijven worstelen met dit probleem. Hoe biedt je de juiste steun? En ik zag soms ook prachtige voorbeelden van zorgzame werkgevers die hun werknemers zo goed mogelijk wilden bijstaan. Voor ons is nu een volgende stap om in gesprek te gaan met werkgevers over dit onderwerp.”
