“Ik wíl me geen slachtoffer voelen, maar dat ben ik natuurlijk wél.”

Om ook slachtoffers van milieucriminaliteit de erkenning en steun te bieden die ze nodig hebben, zijn we het nieuwe programma milieucriminaliteit gestart. Een belangrijk onderwerp, dat veel burgers raakt en dat vraagt om het delen en bundelen van kennis. En dat is precies ook de kracht van Antoinette Verbrugge. Zij is oprichter van de Stichting Gezondheid op 1. Ze komt in het nieuws als het gaat om Tata Steel, maar staat ook op tegen de gevolgen van stoffen als PFAS en pesticiden, die de gezondheid net zo goed ernstig in gevaar brengen. Elke kans, die ze ziet om Gezondheid op 1 op de agenda te krijgen, benut ze. Ze brengt allerlei mensen met initiatieven met elkaar in contact, zet expertmeetings op, volgt het giftige Tata-staalslakkenspoor door Nederland, gidst Toxic (Tata) Tours, spreekt in bij de overheid en start als het moet een rechtszaak. In januari 2024 won Antoinette de eerste Marga Jacobs Milieuprijs als erkenning voor haar inzet voor de gezondheid. Zelf is ze een van de omwonenden van het zwaar vervuilende bedrijf Tata Steel in de IJmond.

 Hoe begon jouw strijd voor gezondheid?

“Ik ben opgegroeid in Zeeuws-Vlaanderen aan de Westerschelde en hield van het water. Ik leefde met de getijden, tuurde eindeloos over het water, ging met eb graag de schorren op, omdat ik dat zo fascinerend vond. Maar als kind dacht ik ook: wat komt er eigenlijk uit de schoorstenen van al die fabrieken hier in de Kanaalzone? Ik voelde steeds een schurende dubbelheid: er verdienen veel mensen hun boterham met al die zware industrie en andere aanstoot- en uitstoot gevende zaken, maar tegelijkertijd liet het me maar niet los dat we roofbouw plegen en leven ten koste van de aarde en ten koste van de dieren. Daarom stopte ik met een aantal dingen, gewoon vanwege m’n gemoedsrust en geweten en door wat ik allemaal om me heen zag gebeuren: we verkwanselen onze gezondheid, terwijl gezondheid ons hoogste goed is. Gezondheid geldt voor iedereen als belangrijk, alleen al dat besef is verbindend.”

“Ik trok aan elke bel die ik maar kon bedenken”

“Omdat ik altijd van het water bleef houden, ben ik in 2018 vanuit Drenthe in Wijk aan Zee gaan wonen. Ik wilde heel graag denken dat de overheid ons zou beschermen tegen vervuiling. Direct de eerste nacht rook ik de verstikkende stank van Tata Steel en lag er vies plakkerig stof op het terras, tot zelfs binnen in de slaapkamer. Dat stof bleek later te maken te hebben met de vieze grafietregens van de buurman. De enge, adembenemende lucht herkende ik meteen uit mijn jeugd van de cokesfabriek, die in Zeeuws-Vlaanderen al pakweg 40 jaar dicht is vanwege de kankerverwekkende uitstoot. Ik stond die eerste weken al direct voor de keuze: weggaan of blijven. Ik koos voor het laatste en besloot actief te worden. Ik trok aan elke bel die ik maar kon bedenken, bij Tata Steel zelf, bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, de gemeente Beverwijk, de IJmond gemeenten, de provincie, de GGD en de Veiligheidsregio, maar helaas werd ik van het kastje naar de muur gestuurd. Niemand lijkt verantwoordelijkheid te willen nemen, terwijl het toch gaat om onze gezondheid.”

“Je niet meer veilig voelen in je eigen huis, eigen omgeving, je thuis, dat is niet oké”

“Het is eigenlijk te absurd voor woorden dat wij moeten strijden voor onze gezondheid: een universele basisbehoefte. Je niet meer veilig voelen in je eigen huis, eigen omgeving, je thuis, dat is niet oké en dat in een land als Nederland. Een land dat zelf als eerste klaarstaat om anderen de les te lezen. Weet je dat ik samen met mensenrechtenjurist Jan van de Venis naar Genève ben geweest om bij de leden van de Verenigde Naties de situatie rondom Tata Steel in de schijnwerpers te zetten? De Nederlandse overheid is al hard op de vingers getikt, maar kennelijk niet hard genoeg want ze negeren de terechte kritiek tot nog toe. Niemand mag je het recht op gezondheid afnemen: van wie is de lucht? Niet van de zware industrie, noch van de agro- en andere toxic lobby’s. De lucht, het water en de aarde behoren ook de overheid niet toe, al lijkt het soms alsof dat wel zo is. De overheid hoort ons juist te beschermen en naast en voor ons te staan als het om vervuiling gaat.”

Wat motiveert jou?

“Misschien klinkt het gek, maar een deel van mijn motivatie komt voort uit me geen slachtoffer willen voélen, terwijl ik dat eigenlijk natuurlijk wél ben. Samen met al die andere getroffen omwonenden. Na verloop van tijd realiseerde ik me steeds sterker dat ik dat verdrietige en soms hopeloze gevoel kan omzetten in kracht en in het volkomen vertrouwen dat ik die gestolde energie juíst kan aanwenden als daadkracht, daar komt bijvoorbeeld ook de aangifte uit voort. Ik realiseer me ook heel sterk dat al te lang het economisch belang boven het gezondheidsbelang werd gezet. Dat kan niet meer.”

“Laat je stem klinken, zeg wie je bent, zeg dat je gezondheid vooropzet, dan gaan er vaak mensen en deuren open!”

“Wat me ook motiveert en inspireert is het optrekken met mensen die de gezondheid oók als super relevant en als sleutel tot verandering zien. Als je je bezig gaat houden met gezondheid en de druk die daarop staat, dan kom je bijna als vanzelf allerlei inspirerende mensen en organisaties tegen die dat ook al doen – of graag willen. Een van m’n hobby’s is 06 nummers verzamelen van mensen die Gezondheid op 1 daarbij kunnen helpen. Ik heb geleerd om niet bang meer te zijn om op iemand af te stappen, ook al is het soms spannend. Laat je stem klinken, zeg wie je bent, zeg dat je gezondheid vooropzet, dan gaan er vaak mensen en deuren open! Als je wilt volhouden zijn mooie ontmoetingen goud waard, is humor onontbeerlijk en geduld superbelangrijk. Blijf goed om je heen kijken, val niet als een bom ergens binnen, behalve als je voelt dat het niet anders kan. En bescherm jezelf, ook tegen teleurstellingen.”

Wat maakt je kwaad?

“Als iemand bij me inbreekt, ga ik naar de politie en vindt iedereen het normaal dat ik me verdrietig en boos voel. Alleen als mijn buurman mijn gezondheid steelt, zou dat opeens normaal zijn? Voor mij niet, voor mij is het onvoorstelbaar. Niemand heeft het recht om onze gezondheid te stelen!’’

Weet je: het is eigenlijk helemaal niet zo moeilijk om beter voor elkaar, de dieren en de totale leefomgeving te zorgen. We moeten het alleen durven en samen doén. Als mens en als maatschappij zijn we verleerd wat puurheid is en hebben we de gezondheid als uitgangspunt uit het oog verloren, maar dat is nu gelukkig sterk aan het veranderen.”

Wat geeft je hoop?

“Mensen bij elkaar brengen en samen strijden voor onze gezondheid geeft mij nieuwe kracht. Het ene idee na het ander borrelt in me op, en dat is niet alleen bij mij zo: er komen steeds meer mensen bij die ook verandering willen. Klein of groot, de een rijdt mee in een protest op de fiets, de ander worstelt taaie dossiers door, weer iemand anders zorgt dat er een artikel verschijnt over Tata Steel, Chemours of een andere stinkende buur, maar iedereen kan wat doen, dat is zo mooi. De bewustwording wordt groter en het besef dat gezondheid op 1 hoort ook, milieucriminaliteit pikken we niet meer. Daarom ben ik ook blij dat Fonds Slachtofferhulp zich sinds dit jaar inzet voor slachtoffers in vervuilde regio’s, dat is een enorme opsteker en keihard nodig: hoopvol dat Fonds Slachtofferhulp opstaat voor de slachtoffers van milieucriminaliteit. Want laten we onszelf dan toch maar zo noemen en samen mede-slachtoffers van milieucriminaliteit worden, dat zijn de mensen die van pijn en bezorgdheid hun kracht maken. En wát voor kracht: de enorme golf die we met elkaar teweegbrengen, is niet meer te stuiten. Het is net als met dominostenen: wankelt de eerste grote vervuiler, dan vallen ze allemaal: stuk voor stuk.”

Wat zijn je verdere plannen?

“Ik was ontroerd toen ik  de Marga Jacobs Milieuprijs kreeg. Een prijs krijgen die gestoeld is op een hele bijzondere vrouw, Marga Jacobs (een van de eerste echte milieuactivisten), is eervol. Haar werk leeft voort en mijn strijd houdt niet op. Tata Steel is niet het enige bedrijf waar ik me op richt. Een falende overheid en andere vervuilende industrieën zitten helaas ook in veel andere regio’s. Daarom start ik een ‘Gezondheid op 1-tournee’ medio 2025. Dan tour ik door het hele land en werk samen met veel inspirerende mensen op diverse standplaatsen. Al voor de aangifte tegen Tata Steel liep ik rond met dat plan en met het besef: dit moet groter worden, want het is geen regionaal issue,  immers op andere plekken in Nederland – en ook daarbuiten – kampen tal van omwonenden met dezelfde sores.”

“Als gezondheid-op-1-artist- in-residence strijk ik met de tour neer daar waar werk aan de winkel is en de gezondheid in de knel zit. Ter plekke werk ik dan samen met omwonenden, de regionale pers en met kunstenaars en met wie maar wil. Met een paar trouwe bondgenoten zetten we een Gezondheid op 1 consortium en volgnet uit, intussen zijn we ook bezig met het optuigen van een Gezondheidop1meet-mobiel. Het is het begin van wat een landelijk netwerk moet gaan worden. We volgen tijdens de tour natuurlijk ook het giftige Tata Steel staalslakkenspoor in Nederland en België. Ook onderweg blijven we de staalgigant nauwgezet volgen.

We moeten elkaar opzoeken, onze krachten bundelen en elkaar vasthouden als het nodig is. Uitstoot kent geen grenzen, maar waardevolle en succesvolle samenwerking en inspiratie ook niet!”