Over trauma, veerkracht en de rol van steunfiguren bij kindermishandeling

Het boek Iedereen kan het verschil maken gaat in op hoe verschillende mensen in de omgeving van een kind – van ouders en leerkrachten tot sportcoaches en buren – bij kunnen dragen aan het versterken van veerkracht na ingrijpende ervaringen. Leony Coppens deelt met ons een paar belangrijke inzichten.

Hoe herken je een kind dat hulp nodig heeft?

“Het is niet altijd duidelijk welke kinderen (meer) aandacht nodig hebben. Een kind kan zowel heel stil en teruggetrokken zijn als uitbundig of agressief. Er is geen vast lijstje met signalen die op trauma wijzen. Wat wel helpt, is regelmatig contact zoeken en kinderen de ruimte geven om te praten over alledaagse zaken. Hierdoor kunnen ze zich sneller op hun gemak voelen om later grotere zorgen te delen.”

En dan probeer je dus ook achter het gedrag van een kind te kijken?

“Ja. Het inzicht dat gedragingen als agressie of teruggetrokkenheid vaak hun wortels hebben in eerdere ervaringen, kan helpen om kinderen beter te begrijpen. Door ruimte te creëren voor de belevingswereld van het kind, kunnen we het gedrag beter begrijpen en kunnen we beter reageren. Daarmee kan de relatie met het kind drastisch verbeteren.”

Hebben we veel te maken met mythen rondom trauma? Bijvoorbeeld dat jonge kinderen over een trauma heen groeien?

“Helaas wel. Hardnekkige mythen rondom trauma staan het geven van steun ook in de weg. Zo denken veel mensen dat jonge kinderen traumatische ervaringen niet onthouden en er dus ook geen last van hebben. Dit is echt een misvatting.  De eerste levensjaren zijn cruciaal voor de ontwikkeling van hechting en het gevoel van veiligheid. Kinderen die op jonge leeftijd trauma meemaken, missen vaak het vertrouwen in zichzelf en anderen, wat grote gevolgen kan hebben voor hun verdere ontwikkeling.

Een andere mythe is het idee dat trauma een kind onherroepelijk beschadigt en dat het nooit meer ‘goed komt’. Dit pessimistische beeld is niet alleen onterecht, maar kan ook schadelijk zijn, omdat het kinderen ontmoedigt. Hoewel de impact van trauma groot is, toont onderzoek aan dat steun vanuit de omgeving cruciaal is voor herstel. Ook al zijn de gebeurtenissen in het verleden niet te veranderen, het effect ervan kan wel verzacht worden door liefdevolle steun en begeleiding.”

En dan komen we bij de kern van je boek. Wat kun je als omstander doen om een verschil te maken?

“Een belangrijke boodschap uit mijn boek is dat iedereen een verschil kan maken in het leven van een kind dat iets ingrijpends heeft meegemaakt. Het gaat niet om grootse interventies of professionele hulpverlening. Sterker nog, het idee dat alleen therapeuten kunnen helpen, zorgt ervoor dat mensen zich vaak terugtrekken uit angst om ’iets verkeerds te doen of iets los te maken’. Dit is zonde want de pijn is er al. Door simpelweg aanwezig te zijn, te luisteren en empathie te tonen, kunnen mensen al een grote steun zijn. Zelfs simpele gebaren, zoals samen stil zijn of een luisterend oor bieden, kunnen een kind het gevoel geven dat het niet alleen is.”

“Ga het zelf maar na; wat zijn momenten geweest waarop jij je gesteund voelde in je jeugd? Vaak zijn dit geen grote daden, maar kleine, liefdevolle gebaren. Deze oefening uit Leony haar trainingen helpt bijna altijd om te beseffen; steun bieden hoeft niet altijd veel tijd of moeite te kosten. Vaak zijn dit geen grote daden, maar kleine, liefdevolle gebaren. Dit besef kan een last wegnemen; steun bieden hoeft niet altijd veel tijd of moeite te kosten.”

Hoe veel toegevoegde waarde heeft therapie dan nog?

“Ik wil zeker de waarde van therapie niet overschaduwen. Want ook therapie is belangrijk. Maar de grootste kracht is te vinden in de omgeving van het kind. Het netwerk van vrienden, familie en andere vertrouwde figuren speelt een cruciale rol in het herstelproces. Daarom zouden hulpverleners niet alleen moeten focussen op traumaverwerking, maar ook aandacht hebben voor het activeren van het netwerk rond het kind. Kinderen hebben veel nieuwe ervaringen nodig om hun vertrouwen in zichzelf en in anderen te herstellen.”

Wat voor een soort ervaringen bedoel je dan?

“Wanneer kinderen in een onveilige situatie zijn opgegroeid, dragen ze een onzichtbare koffer met zich mee. Ze missen veel positieve ervaringen waardoor ze concepten hebben ontwikkeld die kinderen veerkrachtig maken zoals ’ik ben de moeite waard’, ’anderen zorgen voor mij’, ‘anderen zijn te vertrouwen’. Iedereen kan bijdragen aan het ontwikkelen hiervan. Door te zeggen wat je gaat doen en dat op te volgen, bijvoorbeeld. Hierdoor ontstaan extra ervaringen: als rode druppels die uiteindelijk de witte verf doen verkleuren.”

Over Leony Coppens

Leony Coppens (1966) is klinisch psycholoog, orthopedagoog, supervisor Vereniging EMDR Nederland en VGCt en psychotraumatherapeut NtVP. Zij heeft ruim dertig jaar ervaring met het behandelen van kinderen en jeugdigen met traumagerelateerde problematiek. Samen met een collega schreef zij Traumasensitief opvoeden en begeleiden. Een training voor opvoeders. Daarnaast is zij hoofdauteur van het boek Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen en ontwikkelde ze op basis hiervan de training Traumasensitief onderwijs die op veel scholen in Nederland en België wordt gebruikt als basis voor de ontwikkeling van een traumasensitief onderwijsklimaat.

In 2024 schreef zij voor een breed publiek het boek Iedereen kan het verschil maken. Trauma en veerkracht bij kinderen. Leony heeft een eigen praktijk voor traumabehandeling van kinderen en jeugdigen en hun gezinnen. Daarnaast geeft zij supervisie aan professionals in de ggz en de jeugdzorg. Met grote regelmaat geeft zij ook presentaties op (internationale) congressen.