Rouwbehandeling op maat voor kinderen

Wanneer iemand door een verkeersongeval plotseling uit het leven wordt gerukt, is dat voor nabestaanden ongelofelijk moeilijk. Een plotseling verlies is traumatisch, waardoor de kans op het ontwikkelen van complexe rouw groter is. Mensen kunnen dan nog maar moeilijk functioneren. Werken, zorgen, plezier maken, lijkt ook na langere tijd nagenoeg onmogelijk. Dat is wat we weten over volwassen nabestaanden. Maar werkt dat ook zo bij kinderen?

“We maken nu eerste stappen door met het project TrafVic Kids te onderzoeken waar de kinderen precies tegenaan lopen en hoe je complexe rouw kunt herkennen. Uiteindelijk willen wij komen tot een effectief hulpaanbod voor kinderen en jongeren”, legt Carlo uit. “Eigenlijk is het heel gek dat hier nog zo weinig over bekend is”, vult Iris van Dijk van de Universiteit Utrecht aan. Iris is als promovenda verbonden aan TrafVic Kids. “We weten nog heel weinig over de ontwikkeling van complexe rouw bij kinderen. En al helemaal niet specifiek na een verkeersongeluk. Terwijl elk jaar honderden kinderen hiermee te maken krijgen. Sowieso is complexe rouw nog maar sinds kort een erkende stoornis in de DSM-5.”

Inzicht in rouwproblemen bij kinderen

Om kinderen zo goed mogelijk te helpen, is het belangrijk eerst inzicht te krijgen in hoe complexe rouw zich bij hen ontwikkelt en hoe je dat als hulpverlener snel kunt herkennen.  Iris: “We ontwikkelen een vragenlijst, speciaal gericht op kinderen, om complexe rouw te kunnen meten. Dat bestaat op dit moment nog niet, waardoor je als hulpverlener geen instrument hebt om snel complexe rouw te herkennen. Het is een screeningsinstrument, dat hulpverleners kan helpen bij het signaleren van mogelijke rouwproblemen bij kinderen.”

Passende hulp kinderen ontbreekt

Dat complexe rouw bij kinderen op dit moment niet makkelijk herkend wordt, betekent dat kinderen een mismatch kunnen krijgen in de hulpverlening. “Complexe rouw is iets anders dan PTSS of depressie”, legt Iris uit. “Sommige symptomen lijken op elkaar: kinderen kunnen lang heel boos of verdrietig zijn, waardoor ze problemen kunnen ervaren die hun leven thuis, op school of bij hun bijbaantje en daarbuiten lastig maken. Maar er zijn wel degelijk verschillen die om een andere behandeling vragen. Bij PTSS bijvoorbeeld ervaart iemand herbelevingen aan een traumatische gebeurtenis die gepaard gaan met negatieve gedachtes en gevoelens van angst. Kenmerken voor een depressie is een gebrek aan zelfvertrouwen en sombere stemming. Bij complexe rouw zit je hoofd vol met verdrietige én positieve gedachtes. Fijne herinneringen aan de overleden persoon bijvoorbeeld. We spreken van complexe rouw als je hoofd te vol zit met gedachten aan de overledene en je daardoor belemmerd wordt in het dagelijks functioneren. Een rouwbehandeling richt zich op deze rouwproblemen en is effectiever dan een behandeling gericht op PTSS of depressie bij volwassenen. Het is aannemelijk dat dit ook geldt voor rouwbehandeling voor kinderen.”

Kindvriendelijke vragen

De vragenlijst die in TrafVic Kids wordt ontwikkeld zal worden ingezet als screeningslijst voor complexe rouw in de jeugdhulpverlening. Het is belangrijk dat de vragenlijst goed te begrijpen is voor kinderen en jongeren van 8 tot en met 18 jaar. En dat is best een uitdaging. Iris: “Uitgangspunt zijn de vragenlijsten die al voor volwassenen zijn ontwikkeld. We hebben dit aangepast en voorgelegd aan een groep kinderen en jongeren om te zien of het begrijpelijk is. Sowieso moeten de vragen niet te lang zijn en er moet geen ontkenning in de zin staan, dat roept verwarring op. Bijvoorbeeld: ‘kun je niet geloven dat je vader is overleden?’. Vragen als: ‘voelde je je in de afgelopen maand door de dood van je vader erg alleen?’, zijn duidelijker en in de belevingswereld van zowel een 8 als 18-jarige.”

Online rouwbehandeling kinderen

“De uitkomsten van dit onderzoek vormen de basis voor de uiteindelijke behandeling”, vertelt Iris. “Naar verwachting bestaat de online behandeling uit modules voor kinderen en modules voor ouders of verzorgers. Deze modules zijn gebaseerd op bestaande face-to-face behandelmaterialen voor rouw bij kinderen vertaald naar een online context en toegespitst op rouw na een verkeersongeval. De kinderen en ouders en verzorgers zullen zelfstandig de modules doorwerken in een online omgeving waarbij zij per module feedback van een therapeut ontvangen. Deze therapeuten zullen een aparte training ontvangen over de behandeling van kinderen met rouwklachten door een verkeersongeval.”

Rouwbehandeling voor en door kinderen

“We doen dit voor kinderen”, vervolgt Carlo. “Voor hen ontwikkelen we de best mogelijke hulp om na een traumatische gebeurtenis hun leven zo goed mogelijk weer op te pakken. Daarbij is het van groot belang om kinderen zo veel mogelijk te betrekken. Zij kunnen ons het beste vertellen wat ze voelen, waar ze tegen aan lopen, wat hen helpt en wat juist niet. Met interviews en in groepsgesprekken leveren de kinderen hun directe bijdragen tijdens de voorbereidingsfasen. Van hen komt ook de eerste feedback op de nieuw ontwikkelde online rouwbehandeling. Zo is de behandeling straks niet alleen door de wetenschap goedgekeurd, maar ook door de kinderen zelf.”

Zo werkt het onderzoek

Het onderzoek is volledig online. Bij deelname doorloopt de onderzoeker een reeks vragenlijsten samen met het kind, terwijl de ouder of verzorger een aantal online vragenlijsten invult. Na het interview met het kind volgt er nog een onderdeel voor ouder of verzorger en kind samen. Hierin vertellen zij samen over het verkeersongeval en het overlijden. Na het eerste online interview volgt er voor hen nog een tweede, na drie maanden. Door op twee momenten te meten, kun je zien of er veranderingen hebben plaatsgevonden. “De rol van ouders of verzorgers is belangrijk”, legt Iris uit. “We willen onderzoeken in hoeverre een ouder of verzorger goed kan beoordelen of er een kans bestaat op complexe rouw. Of kunnen kinderen dit alleen zelf, omdat het iets is dat ze vooral van binnen beleven. Verder onderzoeken we of er factoren binnen het gezin zijn die van belang zijn voor het wel of niet ontwikkelen van complexe rouw. Bijvoorbeeld de complexe rouw van de ouder of verzorger zelf. Als we deze factoren laten meewegen, kunnen we hierop uiteindelijk het hulpaanbod afstemmen.”