Viral justice en e-shaming

Na de eerste #MeToo meldingen in oktober 2017 besloten steeds meer slachtoffers online te onthullen wat hen is overkomen. Viral justice noemen we dit. Wanneer ze ook vertellen wie de dader is, spreken we van e-shaming. Waarom kiezen slachtoffers voor deze manier van zoeken naar gerechtigheid? Welke reacties krijgen zij? En welke gevolgen heeft dit?



Waarom dit project?

Van 2018 tot 2020 liep het project Viral justice & e-shaming. Waarin we samenwerkten met de Vrije Universiteit Amsterdam en het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) in het onderzoek ‘Slachtoffers van seksueel geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag onder de radar’.

Seksueel geweld komt steeds meer uit de taboesfeer. Een mooie ontwikkeling natuurlijk. Steeds meer mensen vertellen (online) over wat hen is overkomen. Viral justice noemen we dat. Maar viral justice heeft ook een schaduwkant. Slachtoffers krijgen namelijk ook reacties van onbegrip of ongeloof. Met schadelijke gevolgen.

Het onderzoek richt zich op de beweegredenen en verwachtingen van slachtoffers bij het online en openbaar delen van hun ervaring met seksueel geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag (online disclosure). In het onderzoek is ook gekeken naar de reacties vanuit de samenleving en de effecten daarvan op slachtoffers. Daarnaast zijn de bevindingen omgezet in een Stappenplan met concrete handvatten voor het schrijven en online delen van een slachtofferervaring.

Alle slachtoffers met wie we voor dit onderzoek in gesprek gingen, hebben direct hulpverlening aangeboden gekregen. Met de uitkomsten van dit onderzoek hopen we de hulpverlening aan deze groep slachtoffers te verbeteren.

Onderzoeksresultaten

Waarom onthullen slachtoffers online?

• Bewustwording
De meeste slachtoffers doen online een onthulling om anderen bewust te maken en om de stilte te doorbreken. Slachtoffers die onthullen willen het taboe rondom seksueel misbruik doorbreken. Dit past ook in de theorie rondom viral justice, waarin het onder de aandacht brengen van een bepaald onderwerp centraal staat en er interactie is tussen publiek en het slachtoffer.

• Therapeutisch doel
Daarnaast heeft online onthullen ook een therapeutisch doel, namelijk het verminderen van de eigen emoties en schaamte. Slachtoffers willen het misbruik verwerken. Alleen al door het opschrijven van wat het is aangedaan, werd door respondenten als een uitlaatklep ervaren. Je schrijft het letterlijk van je af.

• Anderen helpen
Een derde reden om online te onthullen is dat slachtoffers anderen willen helpen. Het delen van een ervaring kan andere slachtoffers helpen om te gaan met hun slachtofferschap. Door een negatieve ervaring om te zetten in iets positiefs en zo iets voor anderen betekenen. Dit kan ook een manier zijn voor lotgenotencontact.

• Hulpvraag
Verder kan het online onthullen ook een hulpvraag zijn van een slachtoffer. Slachtoffers kunnen de hoop hebben door middel van online disclosure hulp te vinden. Het online onthullen is dan soms specifiek gericht aan een hulporganisatie of een persoon.

E-shaming blijft uit
Het verkrijgen van gerechtigheid of e-shaming, het online te schande maken van iemand, wordt in het onderzoek vrijwel niet gevonden. De focus in online disclosure ligt in Nederland dus vrijwel niet op de dader, maar vooral op de ervaringen van het slachtoffer. Ook binnen de samenleving blijkt er weinig steun te zijn voor e-shaming. Ongeacht het type misbruik en de gevolgen voor de dader.

Deze bevinding staat dus tegenover de ‘bekende verhalen’ in Nederland en het buitenland waarin ‘bekende mensen’ wel gegevens over de dader delen, in #metoo berichten bijvoorbeeld.

De reacties uit de omgeving
Uit de interviews blijkt dat slachtoffers de reacties die zij krijgen op hun bericht belangrijk vinden. Bij positieve reacties voelen slachtoffers zich gehoord, gesteund en gesterkt. Iets wat hun zelfvertrouwen kan vergroten. Negatieve reacties, zoals victim blaming of ongeloof, kunnen pijnlijk zijn en slachtoffers het gevoel geven niet serieus genomen te worden. Dit kan erger zijn dan de slachtofferervaring zelf. Het uitblijven van een reactie geeft ook een negatief effect. Slachtoffers voelen zich dan niet gehoord of niet belangrijk genoeg.

Stappenplan voor het delen van ervaring

Het delen van een slachtoffer ervaring heeft voor- en nadelen. Daarom is het belangrijk dat een slachtoffer altijd goed nadenkt over waarom hij of zij ervaring zijn ervaring wil delen en welke verwachtingen een slachtoffer hierbij heeft. Om slachtoffers handvatten te bieden voor het delen van hun verhaal is een stappenplan opgesteld bestaande uit drie bijlagen:

Bijlage 1 Stappenplan voor het online delen van jouw verhaal

Bijlage 2 Voor- en nadelen van de vier grootste platforms bij het online delen van jouw verhaal

Bijlage 3 Begeleidingsdocument voor naasten en hulpverleners ter ondersteuning bij het online delen

Deze bijlagen zijn ook te downloaden op onze website Slachtofferwijzer.nl

Vervolgonderzoek is nodig

Inmiddels is een vervolgonderzoek gestart. Hierin wordt onder andere een vergelijking gemaakt tussen slachtoffers van seksueel geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag die wel hun ervaring online delen en de groep slachtoffers die dit niet doen. Dit vervolgonderzoek wordt uitgevoerd onder leiding van het NSCR en is onderdeel van het Programma Slachtofferonderzoek, dat mede op initiatief van Fonds Slachtofferhulp is opgezet.

Het uitgevoerde onderzoek werd mede gefinancierd door de C&A Foundation, welke inmiddels is opgegaan in de Laudes Foundation.

Met belangrijke partners

Fonds Slachtofferhulp werkt in dit project samen met onderstaande partners: