Marnie Blok maakte een film over een zwijgende samenleving na seksueel geweld

Wat was voor jou de aanleiding om Beyond Silence te maken?

“Ik was geraakt door hoe vaak slachtoffers van seksueel geweld in hun eentje moeten dealen met wat hen is overkomen. We roepen sinds #Metoo: ‘Kom maar met je verhaal’, maar zijn vervolgens als samenleving vaak niet in staat om de consequenties te dragen. Na #Metoo is het aantal meldingen van seksueel geweld met 60 tot 70 % gestegen. Hoopvol zou je zeggen. Maar uiteindelijk steeg het aantal aangiftes maar met 1%. Dat geeft aan hoe groot de groep mensen is die zichzelf het zwijgen oplegt, of het zwijgen opgelegd krijgt. Ontmoedigingsbeleid lijkt eerder standaard dan uitzondering. Daar wilde ik iets over maken.”

Je spreekt uit eigen ervaring, wil je daar iets over delen?

“Toen ik nog op de toneelschool zat, ben ik verkracht op een ogenschijnlijk veilige plek: kamperend met vrienden aan een prachtig meer in Spanje. Ik had veel gereisd, was nergens bang voor. En ineens was alles anders. Mijn vrijheid was weg. De naïviteit ook. Ik werd er kwaad van en ook angstig. Maar uiteindelijk heb ik er veel van geleerd. Ik kon het ombuigen. Het leven maakt je soms slachtoffer, daar zal je mee moeten dealen, er om rouwen, maar uiteindelijk heb je veelal een keuze, slachtoffer blijven of het heft weer in eigen hand nemen. Van een Amerikaanse acteercoach kreeg ik ooit de zin: ‘een gelukkig leven is de beste wraak.’ Die overweging heeft mij geholpen. Maar ik besef ook dat daar iets aan vooraf moet gaan. Zwijgen moet doorbroken worden. En de schuld en schaamte moeten komen te liggen waar ze thuishoren: bij de dader.”

De film focust op twee vrouwen uit verschillende generaties. Waarom was dat belangrijk?

“De #Metoo beweging bracht een enorme stroom verhalen op gang. Ik was geschokt door de reacties van ‘vermoeidheid’ en irritatie van een flink aantal oudere vrouwen. Zij vonden dat de beweging te ver ging, gekenmerkt door ’humorloze, eendimensionale puritanisme.’ Ik vond hun kritiek volkomen ongepast. Jonge vrouwen eisen verandering, terwijl een oudere generatie waarschuwt voor de slachtofferrol, omdat slachtofferschap haaks zou staan op het beeld van de ‘sterke vrouw.’ Alsof slachtofferschap en zwakte hetzelfde zijn. Volstrekt absurd. Laat ons het woord slachtoffer herwaarderen. Er is niets zwaks aan. Als je een verkeersongeluk krijgt, ben je een verkeersslachtoffer. Niks meer, niks minder. Slachtoffer zijn betekent dat je iets is aangedaan of overkomen. Dat maakt je niet zwak, dat maakt je mens. En juist als je het nooit hebt mogen benoemen, blijft het sluimeren.”

De jonge vrouw in de film is doof. Was dat een symbolische keuze?

“Zeker. Ik vond de doofheid een mooie metafoor voor niet gehoord worden. Niet letterlijk, maar emotioneel, maatschappelijk. Haar lichaam schreeuwt, maar niemand hoort het. Ook visueel levert dat veel op: het ongemak, het geluid, de stilte.”

Een belangrijk motief in de film is de reactie van de omstander. Of liever: het gebrek daaraan. Hoe kijk je hier tegenaan?

“Een dader vraagt één ding van je: hou je mond. Een slachtoffer vraagt veel meer. Breek systemen. Doorbreek je eigen ongemak. Dat is ingewikkeld. De manier waarop we reageren als maatschappij, als ouder, als docent, als vriend, maakt het verschil. Sociale steun is geen luxe, het is essentieel.”

Maar hoe moeten we dat doen, goed reageren?

“De oudere studiebegeleider in de film bijvoorbeeld is zichtbaar geraakt door het misbruikverhaal van de student, maar reageert ontwijkend. Ze komt uit een generatie waarin je vooral níét moeilijk moest doen. Mannen zijn nu eenmaal mannen. En je wilt geen academische zelfmoord plegen door je uit te spreken. Daarmee laat ze de jonge vrouw vallen. En dat is precies wat er nog steeds gebeurt. In ziekenhuizen, op universiteiten, bij de politie. Slachtoffers krijgen ontmoediging in plaats van steun. De gang naar de rechtszaal is ingewikkeld. Het blijft vaak het ene woord tegen het andere woord. Maar wat altijd helpt, is luisteren, hulp bieden, niet ontmoedigen, niet bagatelliseren. Als omstanders kan je het verschil maken.”

Hoe heb je zelf de steun van je omgeving ervaren?

“Mijn ouders waren geweldig. Ze gaven me ruimte, zonder mij te overspoelen met zorgen of adviezen. Ze zeiden: ‘Als jij wilt praten, zijn we er.’ Meer hoeft het soms niet te zijn. Ze lieten me voelen: je bent veilig, we geloven je, we blijven. En ik zie nu hoe bijzonder dat eigenlijk is. Want veel mensen krijgen die reactie niet. Ze krijgen twijfel, ongemak, of helemaal niets.

Wat me nog helder bijstaat, is dat ik me na de verkrachting het meest zorgen maakte over hún reactie. Als kind wil je je ouders beschermen. Je wilt hen geen verdriet doen. Niet overstuur maken. En dat zij toen zo rustig en liefdevol bleven, heeft me enorm geholpen. Een paar jaar later gaf mijn vader me op Koninginnedag een ketting. ‘Ik zag iets op de vrijmarkt dat je misschien leuk vindt,’ zei hij luchtig. Het was exact dezelfde gouden ketting die tijdens die nacht was meegenomen. Ze hadden een nieuwe gekocht. Het was alsof hij zonder woorden zei: ‘ik zie je, ik weet het, en ik ben er.’ Het was zo’n klein gebaar, maar met enorme betekenis.”

Wat hoop je met de film te bereiken?

“Het gesprek op gang brengen. Of liever het gesprek gaande houden. Bewustzijn creëren over hoe gemankeerd we nog omgaan met deze materie. We doen nu een impactcampagne, samen met Cinetree. We willen screenings en nagesprekken organiseren bij bedrijven, universiteiten, scholen. Want daar begint het: in het klaslokaal, op de werkvloer, bij de koffiemachine. Als we daar leren om écht te luisteren, zonder oordeel, dan maken we verschil. Dan normaliseren we niet het geweld, maar de steun.”