Vlucht MH17 van Malaysia Airlines werd op 17 juli 2014 neergehaald in het oosten van Oekraïne. Daarbij kwamen alle 298 inzittenden om het leven. Uit onderzoek is gebleken dat de crash is veroorzaakt door een Buk-raket. Nederland doet er alles aan om waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap voor alle slachtoffers en hun nabestaanden te bewerkstelligen. Tegelijkertijd proberen nabestaanden het leven weer op te pakken, wat voor de één een stuk moeilijker gaat dan voor de ander. De wonden worden door de langlopende juridische procedures en de oorlog in Oekraïne steeds weer opengereten.
“Je kunt het maar één keer goed doen”
De Stichting Vliegramp MH17 is een spreekbuis voor de nabestaanden, komt op voor hun belangen en organiseert herdenkingen en lotgenotencontact. “In de eerste tijd na de ramp ben je er vooral voor je eigen familie”, herinnert Piet zich. “Er moest ontzettend veel geregeld worden, de uitvaart, de zorg voor de dochters van mijn broer en de zorg voor mijn ouders. “Je kunt het maar één keer goed doen, dus daar ging al mijn aandacht naar uit. Maar al snel realiseerde ik me dat de groep nabestaanden zo ontzettend veel groter is dan alleen onze eigen kring. Daar wilde ik me ook voor inzetten. Ik heb zelf in bedrijfsvoeringsfuncties voor het Openbaar Ministerie gewerkt en de Rechtspraak en ik ben actief in de politiek geweest. Met deze ervaring wilde ik iets betekenen voor de grote groep mensen die hetzelfde meemaakte als wij.”
“De geo-politiek is ongewild onze levens binnengedrongen”
Wanneer we hem spreken, komt Piet net terug van een bijeenkomst van de ICAO in Canada, de internationale burgerluchtvaartorganisatie van de VN. In een poging Rusland verantwoordelijk te stellen voor het neerhalen van vlucht MH17 is Nederland een nieuw juridisch pad ingeslagen door een klacht bij deze organisatie in te dienen. “Al die juridische processen zijn natuurlijk enorm belangrijk”, licht Piet toe. “Maar wij vinden het vooral ook belangrijk om de slachtoffers en nabestaanden een gezicht te geven.” Het tekent het werk van de voorzitter, aandacht blijven vragen voor de menselijke kant van het verhaal. “Als nabestaanden zijn we volkomen ongewild en zonder er controle over te hebben, in een geo-politieke arena gestapt. Of, sterker, de geo-politiek is onze levens binnengedrongen. Het is belangrijk om niet uit het oog te verliezen dat we het hier hebben over levens die kapot zijn gemaakt.”
“Soms stap ik uit de voorzittersrol en ben ik nabestaande”
Heeft het voorzitterschap en de praktische zaken die op hem afkwamen, hem geholpen in zijn eigen rouwproces? “Die vraag krijg ik vaker. En heel eerlijk, ik weet het niet. Ik weet natuurlijk niet hoe het anders was gelopen, ik heb geen vergelijkingsmateriaal. Soms stap ik uit de voorzittersrol en ben ik één van de nabestaanden. Zoals toen we gebruik mochten maken van ons spreekrecht tijdens de hoorzitting in het najaar van 2021. Ik zat daar als broer, zwager en oom van drie slachtoffers. De emoties zitten hoog, tegelijkertijd weet je dat dit een belangrijk moment is. De wereld kijkt mee. Je wilt recht doen aan de dierbaren die zijn overleden en je wilt iets kunnen betekenen. Bij mij duurde het spreekrecht langer, zodat ik ook een oproep kon doen vanuit mijn rol in de Stichting. We wilden ons hard maken voor de positie van broers en zussen van slachtoffers. Volgens het Nederlands rechtssysteem kunnen ze bijvoorbeeld geen aanspraak maken op affectieschade. Toch heeft de rechtbank dit meegewogen in zijn vonnis. Hiermee is hopelijk ook een lans gebroken voor broers en zussen van toekomstige slachtoffers. Sowieso zijn we enorm blij met de aandacht die de rechtbank in het vonnis heeft besteed aan de nabestaanden. We zijn enorm bijgestaan. Ook door de Nederlandse overheid. De omgang van nabestaanden is goed en zorgvuldig geweest, dit is een mooi model voor de toekomst.”
“De groepen mensen die doorgaan met leven groeit”
Als geen ander spreekt Piet vaak lotgenoten. Er is geen richtlijn voor wie ‘de nabestaanden’ zijn, of hoe het nu met ze gaat, maar toch zijn we benieuwd of hij een rode draad ziet in het rouwproces waar mensen doorheen gaan. “Er zijn zulke grote verschillen. Er zijn mensen die nog steeds heel boos zijn. Mensen die psychische problemen hebben. Anderen proberen weer iets van hun oude leven terug te krijgen. En alles wat ertussen zit. Er zijn mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt. Mensen die steeds opnieuw de schok beleven wanneer ze beelden zien van de crash. Als er al een rode draad is, dan is dat de saamhorigheid die we allemaal voelen tijdens zo een strafproces. De waardigheid die deze groep zich beneemt, terwijl iedereen alle recht en reden heeft om ontzettend boos en verdrietig te zijn. Maar altijd toch weer is iedereen heel beschaafd en waardig in bijeenkomsten die er zijn. Het is een mooie club mensen, met al hun verschillen. De sfeer is altijd goed en beschaafd. Ik zie wel, vergeleken met de eerste herdenkingsbijeenkomst, dat de opkomst steeds wat kleiner wordt. De groep mensen dat de ruimte voelt om door te gaan met leven en niet altijd met MH17 bezig te zijn, groeit dus. En dat is mooi.”
“We hebben geen invloed op de actualiteit, maar die raakt ons wel”
Tegelijkertijd stelt de actualiteit veel nabestaanden op de proef. Juridische procedures die nog jaren duren, de oorlog in Oekraïne, de aanhoudende ontkenning van Rusland, de onmogelijkheid om de plek van de ramp te bezoeken en in sommige gevallen, het nog altijd ontbreken van stoffelijke overschotten. Het verlengt het leed enorm. “Wat dat betreft is dit natuurlijk een unieke situatie”, zegt Piet. “Nog steeds raken mensen in acute psychische nood door iets uit de actualiteit waar ze geen enkele invloed hebben. Er is veel gebruik gemaakt van het hulpaanbod, maar op een gegeven moment houden hulptrajecten op, terwijl de nood er nog is. Mensen krijgen te maken met wachtlijsten in de zorg. We zijn daarom blij met de zelfhulpmodule op rouwbehandeling.nl. Dit overbrugt de wachttijd en geeft nabestaanden de gelegenheid om alvast zélf iets te doen.”
Hoe gaat Piet om met zijn eigen rouwproces en het leed dat hij van anderen hoort? “Als ik verdrietige verhalen van anderen hoor, is er natuurlijk de herkenning. We proberen te doen wat we kunnen om steun te bieden, maar ik weet ook dat je het wel van je af moet zetten om zelf door te kunnen. Natuurlijk hebben we ook wel eens lucht. Ik geniet er enorm van om samen met mijn vrouw te toeren in mijn oldtimer. Maar als ik eerlijk ben, is de MH17 altijd bij me.”