In 2011 is de Wet Versterking Positie Slachtoffers in werking getreden, die het slachtoffer rechten toekende en daarmee een formele positie in het strafrecht gaf. Veertien rechten in totaal, en ze worden met grote regelmaat niet nageleefd. Slachtofferrechten in de strafrechtsketen zijn op dit moment veel te vrijblijvend; als jouw recht geschonden wordt, heb je nu geen poot om op te staan.
Bedenkelijk vaarwater
Een rechtsstaat waarin de uitvoerders van de wet vrijblijvend omgaan met rechten van burgers die ermee te maken krijgen, komt in bedenkelijk vaarwater. Fonds Slachtofferhulp wil het vertrouwen van slachtoffers en nabestaanden in de rechtsstaat helpen te schragen. Daarom pleiten we voor betere rechtsmiddelen en goed toezicht op naleving van de rechten van slachtoffers en nabestaanden. We willen een maatschappij waarin slachtoffers niet afhankelijk zijn van gunsten of van goede wil, maar daadwerkelijk iets kunnen afdwingen als hun rechten worden geschonden.
Helaas komen die rechten steeds vaker onder druk te staan. Zo wil het Openbaar Ministerie vaker zelf, zonder rechter, straffen opleggen in strafzaken, ook als daar slachtoffers bij betrokken zijn. Dat betekent dat je je schade veelal niet kunt verhalen, dat je geen inzicht hebt in het dossier en geen spreekrecht hebt. Sterker nog, die strafzaak kan al voorbij zijn zonder dat je als slachtoffer ooit bent geïnformeerd. Dat is zorgelijk, want een eerlijke rechtsgang met onafhankelijk toezicht is cruciaal voor slachtoffers en voor het rechtsgevoel van ons als samenleving.
Ter voorbereiding op het Tweede Kamerdebat over de modernisering van het Wetboek van Strafvordering op 19 maart wijzen wij de Tweede Kamerleden erop dat slachtofferrechten in de praktijk nog te vaak worden geschonden zonder consequenties. Om dit te voorkomen, moeten slachtofferrechten – inclusief passende sancties bij niet-naleving – worden verankerd in het Wetboek van Strafvordering.
Geen procespartij
Op de oproep om het vastleggen van rechten, komt kritiek. Zo gaf in eerdere debatten de staatssecretaris voor Rechtsbescherming aan, dat het afdwingbaar maken van slachtofferrechten het slachtoffer een procespartij zou maken. Dit is onjuist.
Een procespartij heeft namelijk aanzienlijk meer rechten, zoals het recht om bewijs aan te dragen en getuigen op te roepen. Ons doel is om al bestaande rechten serieus te nemen, en dus afdwingbaar. Zoals het recht op informatie, ondersteuning, bescherming. Slachtoffers serieus nemen tast de kernprincipes van het strafrecht niet aan.
Daarom brengen wij de volgende punten onder de aandacht:
Zelfstandig oproepingsrecht voor slachtoffers
In de praktijk komt het nog te vaak voor dat een slachtoffer niet aanwezig is bij een rechtszaak, terwijl dit wel gewenst is. Hierdoor kan het slachtoffer geen gebruik maken van belangrijke rechten, zoals het spreekrecht. Om schending van deze fundamentele slachtofferrechten te voorkomen, pleiten wij voor een wettelijk vastgelegd oproepingsrecht. Dit recht houdt in de praktijk in dat er voor slachtoffers dezelfde oproepingsvereisten gaan gelden als voor verdachten.
Afdwingbare slachtofferrechten
Aanvullend op het bovenstaande punt zijn er nog veel meer slachtofferrechten die regelmatig niet worden nageleefd. Fonds Slachtofferhulp pleit ervoor om alle slachtofferrechten afdwingbaar te maken door sancties bij niet-naleving te introduceren. Het zijn immers rechten, geen gunsten.
Slachtofferrechten bij buitengerechtelijke afdoeningen
Uit dossieronderzoek blijkt dat bij strafbeschikkingen van het Openbaar Ministerie onvoldoende rekening wordt gehouden met de rechten van slachtoffers. Dit zal alleen maar toenemen nu het OM heeft aangegeven vaker zelfstandig daders te gaan bestraffen voor delicten waarop maximaal zes jaar gevangenisstraf staat. Het is essentieel dat slachtofferrechten te allen tijde worden gewaarborgd, ongeacht de wijze waarop een strafzaak wordt afgehandeld.
Oftewel: maatregelen die ervoor zorgen dat de overheid nu wel gaat waarmaken wat voor slachtoffers en nabestaanden in de wet is bepaald. Pas dan is de overheid en de strafrechtsketen geloofwaardig en is de positie van slachtoffers echt versterkt. Niet alleen op papier, maar óók in de praktijk.
Ineke Sybesma, directeur Fonds Slachtofferhulp
