De ‘freeze reactie’: verstijven van angst tijdens een verkrachting

De verkrachtingscijfers in Nederland zijn schrikbarend hoog: 1 op de 8 vrouwen en 1 op de 25 mannen wordt eens in zijn of haar leven verkracht. Ondanks deze hoge cijfers is het voor de  meeste mensen moeilijk te begrijpen wat een slachtoffer doormaakt. Mensen willen graag geloven dat als een verkrachting hen zou overkomen dat ze vechten, vluchten of zich hevig verzetten. De realiteit bewijst echter het tegendeel. Veel slachtoffers verstijven van angst tijdens een verkrachting en doen niets. Dit wordt ook wel de ‘freeze reactie’ of ‘tonic immobility’ genoemd. De gevolgen van een freeze reactie zijn in een recente uitzending van Zembla ‘Verstijfd van Angst’ verder onderzocht.
 

70% van de verkrachtingsslachtoffers verstijven van angst tijdens een verkrachting

 
Voor mensen die zelf geen seksueel geweld hebben meegemaakt is de freeze reactie moeilijk te begrijpen. Het is namelijk bijna niet te bevatten dat je in zo’n levensbedreigende situatie niet vlucht of vecht? Toch is de freeze reactie door klinisch psychologen goed te verklaren. Iva Bicanic, klinisch psycholoog en oprichter van het Centrum Seksueel Geweld, vertelt dat zo’n 70% van de verkrachtingsslachtoffers niets doet of meewerkt tijdens een verkrachting. Het is een overlevingsreactie van het lichaam die iedereen kan overkomen. Door niets te doen wordt de kans dat een slachtoffer een verkrachting overleeft groter.
 

Als een slachtoffer zich niet verzet, is het voor de wet dan wel een verkrachting?

 
Officier van Justitie, Eva Kwakman, legt in ‘Verstijfd van angst’ uit, dat wanneer een slachtoffer zich niet verzet heeft. Wanneer vanaf de buitenkant niet zichtbaar is geweest dat een slachtoffer het niet wilde. Het voor de wet moeilijk te bewijzen is, dat sprake is geweest van een verkrachting. Wanneer een verkrachting om verschillende redenen moeilijker te bewijzen is, worden slachtoffers hier tijdens het informatief gesprek met de zedenpolitie op gewezen. In veel gevallen, zo blijkt uit de documentaire, schrikt dit slachtoffers af om een aangifte door te zetten.
 

Verwijtende reacties vanuit de omgeving

 
Naast dat een bevriezingsreactie een succesvolle aangifte moeilijker maakt, krijgen slachtoffers vaak te maken met verwijtende reacties vanuit hun omgeving. Reacties als: ‘waarom heb je je niet verzet?’, ‘kon je niet vluchten?’, maken dat een slachtoffer zich schuldig voelt aan wat er gebeurd is. Dit wordt ook wel ‘victim blaming’ genoemd. Naast dat  slachtoffers die zich schuldig voelen aan wat er gebeurd is, minder snel aangifte doen bij de politie, lopen zij hierdoor ernstig vast in hun verwerking. Slachtoffers die met niet-steunende en verwijtende reacties vanuit hun omgeving te maken krijgen, kunnen het gevoel hebben voor een tweede keer slachtoffer te worden.
 

Steun door de omgeving van essentieel belang

 
Verwijtende reacties door de omgeving kunnen voortkomen uit onwetendheid. Mensen kunnen onderwerpen, zoals verkrachting, uit de weg gaan omdat dit als onprettig of zelfs eng ervaren wordt. Hierdoor kan de neiging ontstaan om weg te kijken of een foute situatie goed te praten. Dit terwijl het essentieel is dat we een slachtoffer erkenning geven en hen op de best mogelijke manier steunen.

Het is van belang dat we ons op maatschappelijk niveau bewust worden van thema’s zoals de bevriezingsreactie. Zodat we slachtoffers beter kunnen begrijpen en er voor hen kunnen zijn op het moment dat het er het meest toe doet. Professionele hulp is ontzettend belangrijk, maar steun en erkenning door de omgeving is daarnaast een onmisbaar onderdeel in het verwerkingsproces. Daarom richt Fonds Slachtofferhulp zich, naast het creëren van bewustwording rondom deze thema’s, op het bieden van handvatten in hoe een slachtoffer te steunen. Van de verschillende initiatieven op dit gebied houden we u op de hoogte.