De ‘freeze reactie’: verstijven van angst tijdens een verkrachting

De verkrachtingscijfers in Nederland zijn schrikbarend hoog: 1 op de 8 vrouwen en 1 op de 25 mannen wordt eens in zijn of haar leven verkracht. Toch is het voor de  meeste mensen moeilijk te begrijpen wat een slachtoffer doormaakt. Mensen willen graag geloven dat als een verkrachting hen zou overkomen, dat ze vechten, vluchten of zich hevig verzetten. De realiteit bewijst echter het tegendeel. Veel slachtoffers verstijven van angst tijdens een verkrachting en doen niets. Dit wordt ook wel de ‘freeze reactie’ of ‘tonic immobility’ genoemd. De gevolgen van een freeze reactie zijn in een recente uitzending van Zembla ‘Verstijfd van Angst’ verder onderzocht.

70% van de verkrachtingsslachtoffers verstijven van angst tijdens een verkrachting

Het is moeilijk te bevatten dat je in zo’n levensbedreigende situatie niet vlucht of vecht. Toch is de freeze reactie door klinisch psychologen goed te verklaren. Iva Bicanic, klinisch psycholoog en oprichter van het Centrum Seksueel Geweld, vertelt dat zo’n 70% van de verkrachtingsslachtoffers niets doet of meewerkt tijdens een verkrachting. Het is een overlevingsreactie van het lichaam die iedereen kan overkomen. Door niets te doen wordt de kans dat een slachtoffer een verkrachting overleeft groter.

Als een slachtoffer zich niet verzet, is het voor de wet dan wel een verkrachting?

Officier van Justitie, Eva Kwakman, legt in ‘Verstijfd van angst’ uit, dat wanneer een slachtoffer zich niet verzet heeft. Wanneer vanaf de buitenkant niet zichtbaar is geweest dat een slachtoffer het niet wilde. Het voor de wet moeilijk te bewijzen is, dat sprake is geweest van een verkrachting. Wanneer een verkrachting om verschillende redenen moeilijker te bewijzen is, worden slachtoffers hier tijdens het informatief gesprek met de zedenpolitie op gewezen. In veel gevallen, zo blijkt uit de documentaire, schrikt dit slachtoffers af om een aangifte door te zetten.

Verwijtende reacties vanuit de omgeving

Naast dat een bevriezingsreactie een succesvolle aangifte moeilijk maakt, krijgen slachtoffers te maken met verwijtende reacties vanuit hun omgeving. Reacties als: ‘waarom heb je je niet verzet?’ of ‘kon je niet vluchten?’, maken dat een slachtoffer zich schuldig voelt aan wat er gebeurd is. Dit wordt ook wel ‘victim blaming’ genoemd. Naast dat  slachtoffers zich schuldig kunnen voelen, en mogelijk geen aangifte doen bij de politie, kunnen zij vastlopen in de verwerking. Slachtoffers die met niet-steunende en verwijtende reacties vanuit hun omgeving te maken krijgen, kunnen het gevoel hebben voor een tweede keer slachtoffer te worden.

Steun door de omgeving van essentieel belang

Verwijtende reacties door de omgeving kunnen voortkomen uit onwetendheid. Mensen kunnen onderwerpen, zoals verkrachting, uit de weg gaan omdat dit als onprettig of zelfs eng ervaren wordt. Hierdoor kan de neiging ontstaan om weg te kijken of een foute situatie goed te praten. Dit terwijl het essentieel is dat we een slachtoffer erkenning geven en hen op de best mogelijke manier steunen.

Het is van belang dat we ons op maatschappelijk niveau bewust worden van thema’s zoals de bevriezingsreactie. Zodat we slachtoffers beter kunnen begrijpen en hen kunnen steunen. Professionele hulp is ontzettend belangrijk, maar steun en erkenning door de omgeving is daarnaast een essentieel onderdeel in het verwerkingsproces.

Daarom biedt onze SlachtofferWijzer.nl informatie en laagdrempelige tips, speciaal voor naasten. We weten namelijk dat veel mensen wel willen helpen, maar soms bang zijn om het verkeerde te zeggen of doen. Met onze SlachtofferWijzer.nl/naasten willen wij deze angst wegnemen en naasten helpen in het steunen van een familielid, een vriend, een collega.

Alle informatie op SlachtofferWijzer.nl is ontwikkeld in samenwerking met slachtoffers en (ervarings)deskundigen.