De ‘freeze reactie’: verstijven van angst tijdens een verkrachting

Mensen willen graag geloven dat als een verkrachting hen zou overkomen, dat ze vechten, vluchten of zich hevig verzetten. De realiteit bewijst het tegendeel. Veel slachtoffers verstijven van angst tijdens een verkrachting en doen niets. Dit wordt ook wel de ‘freeze reactie’ genoemd.

De verkrachtingscijfers in Nederland zijn heel hoog: in 2022 werden 2885 mensen verkracht. Toch is het voor de meeste mensen moeilijk te begrijpen wat een slachtoffer is overkomen. Mensen willen graag geloven dat als een verkrachting hen zou overkomen, ze vechten, vluchten of zich hevig verzetten. De realiteit bewijst het tegendeel. Veel slachtoffers verstijven van angst tijdens een verkrachting en doen niets.

Verstijven van angst

Het is moeilijk te bevatten dat je in zo’n levensbedreigende situatie niet vlucht of vecht. Toch is de freeze reactie goed te verklaren. Iva Bicanic, klinisch psycholoog en oprichter van het Centrum Seksueel Geweld, vertelt dat zo’n 70% van de verkrachtingsslachtoffers niets doet of meewerkt tijdens een verkrachting. Het is een overlevingsreactie van het lichaam die iedereen kan overkomen. Door niets te doen wordt de kans dat iemand een verkrachting overleeft groter.

Bewijzen van verkrachting

Officier van Justitie, Eva Kwakman, legt in ‘Verstijfd van angst’ uit het voor de wet moeilijk te bewijzen is dat er sprake is van verkrachting, als iemand zich niet verzet of het niet zichtbaar was dat het slachtoffer het niet wilde. Wanneer een verkrachting om verschillende redenen moeilijker te bewijzen is, worden slachtoffers hier tijdens een gesprek met de zedenpolitie op gewezen. In veel gevallen, zo blijkt uit de documentaire, schrikt dit slachtoffers af om een aangifte door te zetten.

Verwijtende reacties

Naast dat een 'freeze reactie' een succesvolle aangifte moeilijk maakt, krijgen slachtoffers te maken met verwijtende reacties vanuit hun omgeving. Zoals: ‘waarom heb je je niet verzet?’ of ‘kon je niet vluchten?’, dit zorgt ervoor dat iemand zich schuldig voelt over wat er gebeurd is. Dit wordt ook wel ‘victim blaming’ genoemd. Naast dat slachtoffers zich schuldig kunnen voelen en mogelijk geen aangifte doen bij de politie, kunnen zij vastlopen in de verwerking. Slachtoffers die met niet-steunende en verwijtende reacties vanuit hun omgeving te maken krijgen, kunnen het gevoel hebben voor een tweede keer slachtoffer te worden.

Steun door omgeving

Verwijtende reacties door de omgeving kunnen voortkomen uit onwetendheid. Mensen kunnen onderwerpen, zoals verkrachting, uit de weg gaan omdat dit als onprettig of zelfs eng ervaren wordt. Hierdoor kan de neiging ontstaan om weg te kijken of een foute situatie goed te praten. Dit terwijl het essentieel is dat we een slachtoffer erkenning geven en hen op de best mogelijke manier steunen.

Het is van belang dat we ons op maatschappelijk niveau bewust worden van thema’s zoals de 'freeze reactie'. Zodat we slachtoffers beter kunnen begrijpen en hen kunnen steunen. Professionele hulp is ontzettend belangrijk, maar steun en erkenning door de omgeving is daarnaast een essentieel onderdeel in het verwerkingsproces.